Prawdziwy ogród

Prawdziwy ogród

Czy ktoÅ› z nas jeszcze pamiÄ™ta jak wyglÄ…daÅ‚y kiedyÅ› wiejskie ogrody? Ile w nich byÅ‚o kolorów, zapachów i kwiatów… WÅ›ród nich uwijaÅ‚y siÄ™ motyle, pszczoÅ‚y i trzmiele. Ten sielankowy obraz dopeÅ‚niaÅ‚y swoim Å›wiergotem ruchliwe ptaków. CzÄ™sto równie kolorowe co same kwiaty i motyle.

 

Ogrody tradycyjnie byÅ‚y ważnym elementem krajobrazu polskiej wsi. MieliÅ›my nawet swój ogrodowy styl zwany szlacheckim, który przypominaÅ‚ sÅ‚ynny styl angielski, a którego gÅ‚ówne zaÅ‚ożenia to naÅ›ladowanie natury i harmonia z otaczajÄ…cym krajobrazem. Parki i ogrody otaczajÄ…ce szlacheckie dwory byÅ‚y też źródÅ‚em inspiracji dla przydomowych ogródków i bramÄ…, przez którÄ… wnikaÅ‚y nowe odmiany i pomysÅ‚y. Ukwiecone wiejskie ogrody okreÅ›laÅ‚y statut gospodarza. Uważano, że na taki zbytek mogli pozwolić sobie tylko najbogatsi. Ogrody różniÅ‚y siÄ™ od siebie. ByÅ‚y przedmiotem podziwu oraz dumÄ… gospodarzy i być może przede wszystkim gospodyÅ„. Ale wszystkie je Å‚Ä…czyÅ‚a wspólna cecha – różnorodność! Ich ukÅ‚ad miaÅ‚ drugorzÄ™dne znaczenie. LiczyÅ‚a siÄ™ ilość! Im wiÄ™cej, im bardziej kolorowo, tym lepiej! Prawdziwa orgia barw, formy i zapachów. Kwiaty dzikie, takie jak kośćce, konwalie czy barwinki mieszaÅ‚y siÄ™ z typowymi roÅ›linami ogrodowymi, takimi jak malwy, floksy, piwonie, czy liliowce. Nie brakowaÅ‚o też zióÅ‚ oraz krzewów, które zapewniaÅ‚y ogrodowi urozmaiconÄ… strukturÄ™. Najbardziej popularne to m.in. forsycje, Å›nieguliczki, bukszpany, bzy, jaÅ›minowce i oczywiÅ›cie róże. (Zwykle krzaczaste i bardzo pachnÄ…ce odmiany, które dzisiaj nazywa siÄ™ historycznymi.)

 

Fot. Paweł Sidło

 

Każdy szanujÄ…cy siÄ™ ogród miaÅ‚ też swojego opiekuna – drzewo. Najczęściej byÅ‚y to stare lipy, wiÄ…zy, kasztanowce, a czasami drzewa owocowe lub żywotniki. (Dlaczego nie sosny czy modrzewie? Drzewa iglaste zakwaszajÄ… glebÄ™ i w ten sposób zubożajÄ… nasz ogród.) W upalne dni rozÅ‚ożyste korony dawaÅ‚y cieÅ„, stanowiÅ‚y żywe piorunochrony, a niektóre, takie jak lipy, cenny nektar dla pszczóÅ‚. To jednak nie wszystko! Okazuje siÄ™, że wydzielane przez drzewa fitohormony pozytywnie wpÅ‚ywajÄ… na nasze zdrowie i samopoczucie. To nie żart i żadne zabobony. WspóÅ‚czesna nauka dowiodÅ‚a, że ludzie przebywajÄ…cy w pobliżu drzew sÄ… zdrowsi i odporniejsi. Rzadziej dopadajÄ… ich bóle gÅ‚owy czy stany depresyjne. Do tego wÅ›ród konarów drzew żyjÄ… ptaki, których Å›piew dziaÅ‚a na nas podobnie jak fitohormony! Zatem drzewa w naszym ogrodzie to po prostu dwa w jednym. W tradycyjnych ogrodach z drzewami swoje gniazda chÄ™tnie wiÅ‚y kolorowe SzczygÅ‚y, DzwoÅ„ce czy piÄ™kne Wilgi. Rolnicy wierzyli, że ich melodyjne zawoÅ‚ania „zofija” zapowiadaÅ‚o deszcz. W niektórych częściach kraju WilgÄ™ nazywano wiÄ™c ZofijÄ…. Dużo czasu trzeba, aby doczekać siÄ™ takiego opiekuna. Warto wiÄ™c nie wycinać (wszystkich) drzew wokóÅ‚ domu. JeÅ›li już jednak to zrobiliÅ›my, to szybko posadźmy nowe. Chociażby z myÅ›lÄ… o naszych dzieciach i wnukach.

 

Fot. Katarzyna Pyka

 

KiedyÅ› przydomowe sady i ogrody wiosnÄ… i latem byÅ‚y centrum życia rodzinnego i towarzyskiego. W niektórych regionach Polski popularne byÅ‚y Å‚aweczki wystawiane przed ogrodem od strony gÅ‚ównej drogi. Ogrodowa Å‚awka zawsze byÅ‚a peÅ‚na goÅ›ci. Ludzie żyli wtedy bliżej przyrody – i siebie. Teraz zaczÄ™li zamykać siÄ™ w domach i konia z rzÄ™dem temu, kto wie, co to Wilga lub Zofija. Zniknęły Å‚awki, a w ogrodach nie ma już kwiatów, motyli, pszczóÅ‚ ani ptaków. W zasadzie z polskiej wsi zniknęły same ogrody! Dzisiaj symbolem sukcesu sÄ… betonowa kostka oraz trawnik z metra obsadzony tujami i podlewany sporÄ… iloÅ›ciÄ… chemii, która jednemu pomaga, a drugiemu szkodzi. Nic dziwnego, że tak maÅ‚o czasu spÄ™dzamy w naszych odgrodach. Nudno tam, a do tego można siÄ™ podtruć. (To nie żart!) Wszystkie wyglÄ…dajÄ… tak samo i nie majÄ… nic wspólnego z naturÄ…. No chyba, że z martwÄ…... I tak bardzo odcinajÄ… siÄ™ od krajobrazu, że aż oczy bolÄ…! MaÅ‚e, zielone pustynie. SÄ… dokÅ‚adnym zaprzeczeniem naszych tradycji i najlepszych Å›wiatowych wzorców. Nasze prababki, szczególnie te szlachetnie urodzone, nie odważyÅ‚yby siÄ™ nawet nazwać ich ogrodami! 

A gdyby tak wrócić do dobrych tradycji i sprawić aby nasze przydomowe ogrody znowu zakwitÅ‚y i żeby wróciÅ‚o do nich życie? Nic prostszego! Oto kilka praktycznych porad i zasad ogrodów przyjaznych ludziom, przyrodzie i naszej tradycji.

 

Fot. Paweł Sidło

 

Po pierwsze: Osadź swój ogród w lokalnym krajobrazie i tradycji.

W naszej opinii maÅ‚o jest tak nieprzystajÄ…cych widoków, jak rozlegÅ‚e, betonowe skalniaki, peÅ‚ne tzw. iglaków, które w górach może i mogÅ‚yby wyglÄ…dać naturalnie, ale na nizinach, czy w póÅ‚nocnej Polsce majÄ… siÄ™ jak przysÅ‚owiowa pięść do nosa. Nie wpuszczaj do swojego ogrodu chemii, betonu, kolorowanej kory, lastryko, krawężników wokóÅ‚ każdej roÅ›liny, plastykowych instalacji, krasnali i wygibasów ze starych opon samochodowych, rzÄ™dów tui i wiÄ™kszoÅ›ci… polskich projektantów zieleni. Ci traktujÄ… ogród jak plac budowy albo laboratorium chemii gospodarczej. Efekt koÅ„cowy bardziej przypomina muzeum peÅ‚ne martwych, kanciastych eksponatów, niż miejsce relaksu i kontaktu z NaturÄ…. Do tego może być niebezpieczny dla naszego zdrowia.

 

Fot. Jacek Wierzejski 

 

Po drugie: Naśladuj Matkę Naturę.

Do swojego ogrodu wybieraj roÅ›liny rodzime lub od dawna obecne w polskich ogrodach. One sÄ… lepiej dostosowane do naszych warunków klimatycznych i glebowych oraz lepiej radzÄ… sobie z chorobami. Sprowadzane z zagranicy nowe, chwilowo modne odmiany, zwykle gorzej znoszÄ… nasze surowe zimy (i niestety coraz czÄ™stsze wiosenne lub letnie susze), wymagajÄ… specjalnej ochrony i zabiegów oraz dużych nakÅ‚adów pracy i pieniÄ™dzy. Stawiaj na roÅ›liny dobrze rosnÄ…ce w naszym klimacie i Å‚atwe w utrzymaniu. Przyjrzyjmy siÄ™ uważnie roÅ›linom, które zwykle uważamy za chwasty. W Å‚anie z typowymi roÅ›linami ogrodowymi mogÄ… być prawdziwÄ… ozdobÄ… Twojego ogrodu lub sÅ‚użyć chociażby jako oparcie dla sÄ…siadów. WiÄ™cej! Okazuje siÄ™, że niektóre „chwasty” stymulujÄ… roÅ›liny ogrodowe (oraz uprawne) do szybszego wzrostu lub chroniÄ… je przed tzw. szkodnikami. Åšwietnie do tego nadajÄ… siÄ™ m.in. dzikie czosnki, miÄ™ty czy pioÅ‚uny. OdstraszajÄ… wielu nieproszonych goÅ›ci, takich jak mszyce, meszki, niektóre gÄ…sienice czy Å›limaki. PioÅ‚uny wyrastajÄ… do tego na okazaÅ‚e i bardzo dekoracyjne roÅ›liny. Lepiej wspóÅ‚pracować z NaturÄ…, niż ciÄ…gle z niÄ… walczyć. Zanim wiÄ™c wyrwiemy kolejny „chwast”, poobserwujmy go i zastanówmy siÄ™ czy nie przydaÅ‚yby siÄ™ w naszym ogrodzie.

 

Fot. Paweł Sidło

 

Po trzecie: Niech żyje różnorodność!

…Odmian i gatunków, jakie posadzimy w naszym ogrodzie. Ich funkcji - niektóre roÅ›liny bÄ™dziemy trzymać dla ich piÄ™knych kwiatów, inne dla dekoracyjnych liÅ›ci, a jeszcze inne dla nektaru lub owoców albo dlatego, że Å›wietnie odstraszajÄ… mszyce czy inne ogrodowe szkodniki. Struktury, czyli wielopiÄ™trowoÅ›ci nasadzeÅ„. Terminów kwitnienia oraz barw. Chociaż te ostatnie najlepiej bÄ™dzie podporzÄ…dkować naszej wizji i planom kolorystycznym (czytaj „Po szóste”). Taka różnorodność nie tylko bÄ™dzie cieszyć nasze oczy i zmysÅ‚y, ale bÄ™dzie też zaproszeniem dla motyli, pszczóÅ‚ i innych zapylaczy. Dla biedronek i innych owadów owadożernych czyli takich, które zjadajÄ… mszyce lub inne owady szkodzÄ…ce naszym roÅ›linom. W różnorodnym ogrodzie pojawiÄ… siÄ™ też ptaki, które dopilnujÄ…, żeby nie spustoszyÅ‚y go gÄ…sienice oraz być może żaby, które ochroniÄ… go przed Å›limakami. (Szczególnie jeÅ›li w naszym ogrodzie bÄ™dzie oczko wodne.) Różnorodny ogród jest nie tylko piÄ™kniejszy, ale też zdrowszy, samowystarczalny i znacznie bardziej odporny na ataki tzw. szkodników i chwastów, a także na choroby i przesuszenie. DziÄ™ki temu jest taÅ„szy i mniej pracochÅ‚onny w utrzymaniu. Do tego 24 godziny na dobÄ™, 12 miesiÄ™cy w roku caÅ‚y czas coÅ› siÄ™ w nim dzieje. CoÅ› nowego kwitnie lub owocuje, pojawiajÄ… siÄ™ nowi, dobowi lub sezonowi goÅ›cie. Jak w wielkim biologicznym zegarze – albo w kinie. A my możemy patrzeć, podziwiać i chÅ‚onąć dobrÄ… energiÄ™ naszego przyjaznego ogrodu. WiosnÄ… i latem siedzÄ…c w nim, a zimÄ… obserwujÄ…c go przez okno.

 

 

Fot. Paweł Sidło

 

Po czwarte: Zaufaj swojemu ogrodowi i wspóÅ‚pracuj z nim.

Ogród jest jak wino (albo nalewka)! Duży czy maÅ‚y, każdy potrzebuje czasu - żeby nabrać ciaÅ‚a i charakteru oraz stworzyć swój wÅ‚asny mikroklimat. Pozwól mu dojrzewać! Pozostaw mu trochÄ™ wolnej woli. Pozwól roÅ›linom siÄ™ rozsiewać i kolonizować przestrzeÅ„ w ogrodzie. Po okoÅ‚o trzech sezonach zaczniesz rozumieć swój ogród. Zobaczysz, jakie sÄ… jego mocne strony, a jakie sÅ‚abe. Które pomysÅ‚y i rozwiÄ…zania siÄ™ sprawdziÅ‚y, a które dobrze byÅ‚oby zastÄ…pić czymÅ› innym. Co w nim dobrze roÅ›nie, a co nie… Najpierw obserwuj co siÄ™ dzieje, potem kontroluj. Wspieraj go, ale nie interweniuj zbyt czÄ™sto. Okaż swojemu ogrodowi serce i cierpliwość. Postaw na synergiÄ™.

 

Fot. Paweł Sidło

 

Po piÄ…te: Nie przepracowuj siÄ™ w swoim ogrodzie!

KtoÅ› kiedyÅ› powiedziaÅ‚ „Nie można kwiatu rozwinąć mocnymi palcami”. ÅšwiÄ™te sÅ‚owa! Prawdziwy ogród potrzebuje naszej opieki, ale nie lubi ciÄ…gÅ‚ej ingerencji – ciÄ…gÅ‚ego kopania, grabienia, przesadzania, przycinania, palenia i broÅ„ Boże trucia… Generalna zasada jest taka, że najwiÄ™cej pracy poÅ›wiÄ™camy mu wiosnÄ…. Z biegiem sezonu coraz mniej, a jesieniÄ… prawie wcale! W przyjaznym ogrodzie wiÄ™kszość liÅ›ci, Å‚odyg i przynajmniej część dojrzaÅ‚ych kwiatostanów zostawiamy na zimÄ™. ZapewniÄ… one nasiona do samosiewu (stÄ…d pochodzÄ… zwykle najzdrowsze i najsilniejsze okazy w naszym ogrodzie!) i lepsze zimowanie naszym roÅ›linom, a także schronienie dla owadów, pokarm dla ptaków (nasiona i owady) oraz próchnicÄ™ i cenny nawóz. MówiÄ…c o obumierajÄ…cych na ziemi liÅ›ciach nie możemy pominąć dżdżownic – ich wielkich amatorów – które sÄ… jednymi z najważniejszych sprzymierzeÅ„ców ogrodników. W ogrodzie, tak jak w caÅ‚ej Przyrodzie, martwe jest nie tylko dobre, ale i potrzebne. BÄ™dÄ…c bazÄ… dla wszelkich mikroorganizmów, to co martwe jest po prostu podstawÄ… życia! JeÅ›li już koniecznie musisz coÅ› usunąć – nie pal i nie wyrzucaj, lecz odkÅ‚adaj na kompost. DziÄ™ki temu bÄ™dziesz mieć zdrowy i darmowy nawóz do Twojego ogrodu.

 

Fot. Paweł Sidło

 

Po szóste: Zaplanuj swój ogród – najważniejsze sÄ… struktura i barwy.

Różne roÅ›liny ogrodowe bardzo różniÄ… siÄ™ wysokoÅ›ciÄ…, pokrojem, formÄ…, fakturÄ…, tempem wzrostu i oczywiÅ›cie barwÄ… – kwiatów, liÅ›ci, Å‚odyg…. Musisz wziąć to pod uwagÄ™ planujÄ…c swój ogród. Dobrze zaplanowany ogród, to taki który ma różnorodnÄ… strukturÄ™. Innymi sÅ‚owy rozciÄ…ga siÄ™ na wszystkich „piÄ™trach” - od niskich, zwykle pÅ‚ożących siÄ™ roÅ›lin w runie, aż po krzewy i drzewo (drzewa), bez których każdy ogród bÄ™dzie wyglÄ…dać pÅ‚asko. PlanujÄ…c nasadzenia musisz też wziąć pod uwagÄ™ wymagania Twoich roÅ›lin jeÅ›li chodzi o ilość Å›wiatÅ‚a-cienia oraz rodzaj gleby i jej uwilgotnienie. PamiÄ™taj też, że niektóre roÅ›liny źle znoszÄ… swoje sÄ…siedztwo. I tak, na przykÅ‚ad, narcyzy i żonkile wyginÄ… jeÅ›li posadzisz je obok tulipanów. Ale zarówno tulipany jak i narcyzy czy czosnki Å›wietnie „dogadujÄ… siÄ™” z różami.

 

Fot. Paweł Sidło

 

Tylko od Ciebie zależy, jakie kolory i w jakich sezonach bÄ™dÄ… „malować” Twój ogród. My zachÄ™camy, aby utrzymać w nim barwÄ™ przewodniÄ… – najlepiej we wszystkich możliwych odcieniach i ksztaÅ‚tach (kwiatów lub liÅ›ci). Tylko w jednej, wybranej porze lub od wiosny do jesieni. Podpowiadamy też, że ogród bÄ™dzie siÄ™ lepiej prezentować, jeÅ›li zadbamy o Å‚agodne i stopniowe, raczej niż nagÅ‚e i kontrastowe przejÅ›cia od jednej wiÄ…zki kolorów do drugiej. A sadzÄ…c roÅ›liny obok siebie warto trzymać siÄ™ pewnej zasady kolorystycznej: barwy niebieskie ustawiamy po sÄ…siedzku z zieleniami (i bielÄ…), te z żóÅ‚ciami, które stopniowo przechodzÄ… w pomaraÅ„cze, które z kolei zmieniajÄ… siÄ™ w kierunku czerwieni, która to w koÅ„cu ciemnieje i przechodzi w róże, purpury i fiolety, które znowu zamieniajÄ… siÄ™ w tonacje ciemnoniebieskie, które stopniowo bÄ™dÄ… przechodziÅ‚y w zielenie. I tak zamyka siÄ™ nasze ogrodowe koÅ‚o barw. Uwaga: niektóre roÅ›liny kwitnÄ… i tym samym zabarwiajÄ… nasz ogród tylko przez 2-4 krótkie tygodnie w sezonie, inne nawet przez kilka miesiÄ™cy. Wreszcie, planujÄ…c ogród, pamiÄ™tajmy o wszystkich podanych tutaj zasadach. DziÄ™ki nim nasz ogród stanie siÄ™ nie tylko przyjazny i różnorodny, ale i wyjÄ…tkowy. Niech sÄ…siedzi podziwiajÄ…! (I niech siÄ™ uczÄ… i inspirujÄ…...)  

 

Fot. Paweł Sidło

 

I jeszcze jedno: Podzielmy siÄ™ naszym ogrodem!

Z pszczoÅ‚ami, motylami, trzmielami, ptakami... Przecież nie jesteÅ›my sami na Ziemi.  Sadźmy w naszym ogrodzie roÅ›liny nektarodajne/miododajne np. chabry, lawendy, wielosiÅ‚y i owocodajne, np. berberysy, rokitniki, irgi (pszczoÅ‚y również kochajÄ… ich kwiaty). WywieÅ›my budkÄ™ dla ptaków, zbudujmy hotel dla owadów lub zostawmy gdzieÅ› wiÄ…zkÄ™ chrustu. ZaÅ‚óżmy oczko wodne i kompostownik. ZimÄ… pamiÄ™tajmy o dokarmianiu ptaków… Obliczono, że przeciÄ™tny angielski ogród jest domem dla ok. 3 500 000 gatunków najróżniejszych stworzeÅ„! (Tak, tak – to nie jest pomyÅ‚ka: trzy i pól miliona! - przy czym wiÄ™kszoÅ›ci z nich goÅ‚ym okiem nie zobaczymy.) Ciekawe ile życia jest w naszych wspóÅ‚czesnych, betonowych ogrodach? Tymczasem prawdziwy ogród, to najlepsze miejsce na odpoczynek i kontakt z PrzyrodÄ… i z ludźmi. PamiÄ™tajmy wiÄ™c o wygodnej Å‚awce albo fotelach - dla siebie, dla rodziny i goÅ›ci. W koÅ„cu każdy chciaÅ‚by posiedzieć w przyjaznym ogrodzie.

 

Cyceron, legendarny rzymski polityk i pisarz już dawno temu powiedziaÅ‚: „CzÅ‚owiek potrzebuje do życia ogrodów i bibliotek”. I nic siÄ™ w tej kwestii nie zmieniÅ‚o. No może poza naszymi ogrodami, które ostatnio staÅ‚y siÄ™ jakby… nieludzkie.

 

 

JeÅ›li chcesz zaÅ‚ożyć lub zmienić ogród na bardziej przyjazny i kolorowy i poszukujesz porad lub inspiracji, odwiedź nasze strony lub skontaktuj siÄ™ z nami:

www.bukietzpol.pl, www.ptakipolskie.pl, www.facebook.com/ptakipolskie

 

ArtykuÅ‚ powstaÅ‚ w ramach Kampanii Bukiet z Pól”.

Niniejszy materiał został opublikowany dzięki dofinansowaniu Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Za jego treść odpowiada wyłącznie stowarzyszenie Ptaki Polskie.

 

 

Wróć do listy artykułów
Up